Konserwatyzm, liberalizm, socjalizm

Jesienią minionego roku odbyły się w Norwegii wybory parlamentarne. Wygrała prawica. Nowym ministrem wiedzy – którego resort łączy funkcje polskiego MEN-u i MNiSW-u – został Torbjørn Røe Isaksen, polityk młody (36 lat) i nielubiany przez norweskich nauczycieli, szczególnie nauczycieli przedmiotów ścisłych, nie tylko dlatego, że nauczycielom przedmiotów ścisłych, tak jak większości pozostałych nauczycieli, zazwyczaj bliżej poglądom lewicowym, ale także dlatego, iż politolog Isaksen jest na bakier z matematyką. Otóż swoją ministerialną karierę rozpoczął od ułamkowej wpadki sugerując, że jeden na pięć to więcej niż jeden na cztery ("Te liczby [wyniki badania PISA] pokazują, że jeden na czterech uczniów, w gruncie rzeczy prawie jeden na pięciu, znajduje się poniżej krytycznego poziomu umiejętności matematycznych"). Jak widać, kontekst pomyłki też był nader niefortunny.

Tydzień temu wpadła mi w ręce niegruba książka Isaksena sprzed sześciu lat poświęcona głównym konserwatywnym ideom i myślicielom. Książka nosi tytuł W Prawo zwrot!, więc na widok jej grzbietu każdemu prawdziwemu lewakowi powinien włączyć się alarm faszystowski. Mnie jednak konserwatyzm pociąga i od dłuższego czasu noszę się z zamiarem zgłębienia tematu. Spontanicznie zacząłem więc od Isaksena.

Już przeczytałem i teraz wypadałoby uporządkować sobie kilka rzeczy. Co dzieli a co łączy trzy główne doktryny polityczne współczesnego Zachodu – konserwatyzm, liberalizm i socjalizm? Oto zwięzła, ujęta w schemat próba odpowiedzi na powyższe pytanie, zainspirowana książką ministra. Zaznaczam jednak, że moja wiedza na ten temat cały czas słabuje, a poza tym Isaksen nie jest ani Rawlsem, ani Nozickiem. Jeśli napisałem coś głupiego, proszę o sprostowanie w komentarzach.

ANTROPOLOGIA
Konserwatyzm: człowiek zakorzeniony jest głęboko w kulturze, historii i swoim lokalnym społeczeństwie, a w istniejących instytucjach znajdziemy więcej cech pozytywnych niż negatywnych
Liberalizm: historia, kultura i istniejące instytucje w najlepszym razie ograniczają, a w najgorszym demoralizują człowieka, który pozostawiony sam sobie okaże się całkowicie racjonalną i zaradną jednostką (homo oecenomicus)
Socjalizm: człowiek nie poradzi sobie bez wspólnoty, którą należy utożsamiać z rozbudowanym aparatem państwowym dbającym o interes obywateli przy pomocy technokratycznych mechanizmów

STOSUNEK DO RZECZYWISTOŚCI SPOŁECZNO-POLITYCZNEJ
Konserwatyzm: należy zmieniać w niej jak najmniej, a dokonywane zmiany muszą służyć zachowywaniu i wzmacnianiu jej pozytywnych i tradycyjnych elementów
Liberalizm: należy wypleniać jak najwięcej elementów nieefektywnych oraz choćby częściowo negatywnych, i pozostawiać ludziom wolną ręką
Socjalizm: należy zmieniać elementy sprzyjające nierówności, które w zamaskowany sposób służą klasie uprzywilejowanej, i zastępować je nowymi, zaprojektowanymi racjonalnie od podstaw

PODSTAWOWYM PRAWEM CZŁOWIEKA JEST PRAWO DO...
Konserwatyzm: ...samorozwoju
Liberalizm: ...samodzielności
Socjalizm: ...bezpieczeństwa

PUNKTY STYCZNE
Konserwatyzm i liberalizm: rynek musi być wolny
Konserwatyzm i socjalizm: państwo powinno dbać o kulturę i środowisko, a także opiekować się najsłabszymi
Liberalizm i socjalizm: najważniejsze decyzje mają charakter ekonomiczny

Na koniec poddaję pod rozwagę dwie kwestie:
1) Czy konserwatyzm, socjalizm i liberalizm posiadają jakąś cechę wspólną, która odróżniałaby je od innych doktryn (np. anarchizmu, libertarianizmu, komunizmu)?
2) Czy w powyższym schemacie można zastąpić socjalizm socjaldemokracją? Skłaniam się ku odpowiedzi pozytywnej, lecz zdaję sobie jednocześnie sprawę, że w drugim przybliżeniu socjaldemokracja okaże się hybrydą socjalizmu i liberalizmu (ponieważ czerpie z socjalistycznej antropologii, ale opowiada się mimo to za wolnym rynkiem).