Polowanie na narybek

Zapytani o polskich autorów F&SF, bezzwłocznie zaczniecie litanię nazwisk: Sapkowski, Dukaj, Szostak, Komuda, Grzędowicz, Brzezińska... Ich posiadacze mają za sobą już wiele sukcesów wydawniczych i każdy jest doskonale rozpoznawalny w fandomie, lub nawet, jak w przypadku dwóch pierwszych panów, także wśród odbiorców głównonurtowych. Nikogo nie powinno jednak zdziwić, że tworzeniem fantastycznej prozy, będącym czymś więcej niż pisanie do szuflady lub publikowanie w Internecie, para się też wiele innych osób. Większość z nich nie ma jeszcze na koncie żadnej samodzielnej publikacji książkowej, toteż czytelnicy nie prenumerujący polskich czasopism branżowych i niezaznajomieni ze wszystkimi antologiami Fabryki Słów, nie mmogli jak dotąd o nich usłyszeć. Naprzeciw potrzebie lepszego poznania "narybku" polskiej fantastyki wyszedł Sławomir Spasiewicz, redaktor nieistniejącego już magazynu Ubik-Fantastyka, wydając dwuczęściową Antologię polskich opowiadań fantastycznych. Zbiory Bez bohatera i Polowanie na lwa zawierają utwory, które nie zdążyły ukazać się w Ubiku. Oba zostały wydane przez Fantasmagoricon; tom pierwszy z dziewięcioma utworami w roku 2005, tom drugi (osiem opowiadań) w roku następnym. ...

Czy w poprzednim akapicie wyczuwacie pewien entuzjazm? Nie będę bowiem ukrywał, że do lektury zasiadałem właśnie z entuzjazmem. Liczyłem, że wytwory wyobraźni i pióra "młodych zdolnych" przyjemnie mnie zaskoczą, i to więcej niż jeden raz. Niestety, ponieważ poziom opowiadań szybko i brutalnie sprowadził mnie na ziemię, muszę obwieścić Wam to od razu: Antologia polskich opowiadań fantastycznych jest kiepska, a określenie "młodzi zdolni" musi pozostać w cudzysłowie.

Trzema najlepszymi utworami są Moneta Cezarego Zbierzchowskiego, Dekapitacja Zbigniewa Wojnarowskiego i Jedyni mieszkańcy Joanny Skalskiej. Moneta to osadzone w niedalekiej przyszłości SF kładące nacisk na aspekt psychologiczno-społeczny, nie technologiczny, opisywanego świata. Zbierzchowski zastosował wielce oryginalną kompozycję: Mniej więcej do połowy opowiadania śledzimy rozwój wypadków w kolejności chronologicznej, a potem cofamy się z powrotem do początku, tym razem obserwując każdą scenę z punktu widzenia jakiegoś bohatera drugoplanowego. Niestety, autorowi zabrakło weny na prawdziwie przewrotny i zaskakujący finał. Gdyby epilog wywierał równie duże wrażenie co sposób poprowadzenia akcji (i gdyby Zbierzchowski dysponował trochę lepszym warsztatem), Moneta mogłaby stać się jednym z lepszych polskich opowiadań fantastycznonaukowych ever.

Dekapitacja stanowi opartą na ciekawym pomyśle kombinację opowieści z dreszczykiem z fantasy, gdzie mostem między oboma "wymiarami" jest pewien przeklęty obraz. Utworu Wojnarowskiego nie sposób nazwać bardzo dobrym, a już na pewno nie wybitnym, ale trzeba podkreślić, że Dekapitacja jako jedyne opowiadanie w całej antologii nie zawodzi pod żadnym względem. Bowiem na przykład Jedyni mieszkańcy Skalskiej rozczarowują zakończeniem... czy raczej jego brakiem. Opowiadanie o polskich imigrantach w Londynie (signum temporis...) mieszkających w "magicznym" domu jest świetnym przykładem urban fantasy pisanego wyraźnie kobiecym stylem*. Dopóty bardzo dobrze się je czyta, dopóki nie dotrzemy do ostatniej strony i nie zorientujemy się, że w zasadzie nie mieliśmy do czynienia z żadną konkretną fabułą.

Na Zbierzchowskim, Wojnarowskim i Skalskiej kończą się zalety antologii, a sami przyznacie, że trzy siedemnaste to mizerny ułamek. Od biedy da się go jeszcze powiększyć Po dzikie zioło wyprawą przez Galaktykę Mateusza Józefowicza, Odszczurzaniem Doroty Kotwicy i Krotochwilą Michała Niewęgłowskiego. Brawurowy tytuł opowiadania Józefowicza streszcza w zasadzie treść tego stylizowanego na lemowski old-school utworu -- choć niestety nie o tym ziele tu mowa, zatem o przenoszeniu jointowych klimatów na kosmiczny grunt musimy zapomnieć. Odszczurzanie to osiedlowy horror pół-żartem pół-serio, swoiste skrzyżowanie Niziurskiego z Orbitowskim. Natomiast pisana pozytywnie zakręconym stylem Krotochwila opowiada o perypetiach pewnego ryzykanta żyjącego w KSMiWO, Krainie Snów, Marzeń i Wizji Ogólnych... i tak, tę nazwę należy rozumieć dosłownie. Zasadniczy problem tych trzech opowiadań polega na tym, że brakuje im wciągających fabuł -- taka Krotochwila urywa się niespodziewanie właśnie wtedy, gdy w końcu akcja nabiera rumieńców.

O reszcie antologii nie da się powiedzieć wiele dobrego (z jednym małym wyjątkiem). Zacznijmy od samego dna. Nocna robota Romana Wały i short Filozofia mgły Tomka Włodarskiego są tak nędzne, że przynoszą większy wstyd Spasiewiczowi niż autorom, bo ci ostatni tylko je napisali, a ten pierwszy dopuścił do druku. Filozofia mgły zresztą z definicji nie powinna znaleźć się w zbiorze, bowiem z fantastyką nie ma absolutnie nic wspólnego. Ten sam "gatunkowy" problem dotyczy też Skały Która Sprowadza Cień Dawida Juraszka i drugiego shortu zawartego w antologii, Polowania na lwa Michała Cetnarowskiego. O ile jednak Skała... jest na dodatek najzwyczajniej w świecie nudna, o tyle Polowanie na lwa napisano bardzo urokliwym językiem, przez co utwór Cetnarowskiego stanowi wyżej wspomniany wyjątek.

Za dwa tygodnie spotkasz Boga, kochanie Tomasza Kiliana i Bob Crane Henryka Tura to bardzo kiepskie, utrzymane w konwencji pulpu opowiastki o potworach zagrażającym Ziemi i stawiającym im czoło "bohaterach z przypadku". Opowiadanie Kiliana jest w zasadzie trochę lepsze niż Bob Crane, ale w przypadku tego drugiego włącza się zasada "tak złe, że aż dobre", przez co paradoksalnie "Bob" wygrywa w ostatecznym rozrachunku z "Bogiem". Łotewer, oba należy omijać szerokim łukiem.

Z czystym sumeniem odradzam też lekturę Ziemian Szczepana Grzybowskiego, wlekącego się przez kilkadziesiąt stron SF o banalnym zakończeniu; Domu Marty Jewgienija T. Olejniczaka, w którym spotykamy księdza, który spotkał parafian, którzy spotkali (i przechowują w domu) obcego; oraz Kamieniu Samuela Andrzeja Miszczaka, opowiadaniu sprawiającym wrażenie wstępu do nieistniejącej powieści i wywołującym uśmiech politowania nieporadną stylizacją językową. Mimo wszystko przyznam, że Olejniczakowi udało się w pewnym stopniu oddać atmosferę sennej prowincji, w której pojawia się Niezwykłość, a Miszczak z kolei pozytywnie zaskoczył mnie zakończeniem (którego mogłem się niby bez trudu domyślić, lecz "kiepskość" Kamienia Samuela uśpiła moją czytelniczą przenikliwość). Na sam koniec zostaje nam jeszcze Bez bohatera Pawła Ciećwierza będące bardzo przeciętnym fantasy, i Wilk morski Mikołaja J. Wachowicza, skądinąd sympatyczny short, który stanowiłby miły przerywnik pomiędzy dobrymi utworami, ale który wrzucony między Skałę Która Sprowadza Cień i Kamień Samuela wywołuje jedynie konsternację.

Od czasu do czasu nachodzi mnie ochota na napisanie opowiadania. Wydaje mi się, że mam pomysł na wcale pojemny setting lub przynajmniej na frapujące zawiązanie akcji. Zazwyczaj brakuje mi jednak spójnej fabularnej wizji**. Czasem myślę sobie, że może jeśli po prostu usiądę i zacznę stukać w klawisze, to opowiadanie napisze się samo. Lektura Antologii polskich opowiadań fantastycznych udowadnia niezbicie, że owszem, opowiadania może i piszą się same, ale nieobecność wciągającej intrygi będzie zabójcza nawet dla tych utworów, które są niezłe pod innymi względami. To właśnie największa bolączka zbiorów zredagowanych przez Spasiewicza: dzieje się w nich albo mało, albo nudno, albo nudno i mało. A że warsztat autorów pozostawia nierzadko wiele do życzenia, to już inna sprawa.

Jeżeli zapytam Was więc o polskich autorów fantasy i science-fiction, bezzwłocznie zacznijcie litanię nazwisk: Sapkowski, Dukaj, Szostak, Komuda, Grzędowicz, Brzezińska... Na razie poprzestańmy na nich. Czas pokaże, czy do grona dołączą Zbierzchowski, Wojnarowski, Skalska albo Niewęgłowski. Reszcie "narybku" sukcesu nie wróżę.

* Nie, nie uważam, że w literaturze należy dokonywać podziałów na "styl męski" i "styl żeński". Faktem jest jednak, że niekiedy -- a w fantasy chyba w szczególności -- da się wyraźnie odczuć, iż mamy do czynienia z prozą pisaną kobiecą ręką. Sztandarowy przykład stanowi oczywiście twórczość Ursuli K. Le Guin.

** |nieskromność mode on| Primorial pokazał co prawda, że po wielomiesięcznym wysilaniu mózgownicy potrafię sklecić sensowny scenariusz wydarzeń. |nieskromność mode halved| Pod warunkiem, że pomaga mi któryś z dumnych synów Trzebinii. |nieskromność mode off|

Bez bohatera

- Tomasz Kilian: Za dwa tygodnie spotkasz Boga, kochanie *****
- Roman Wala: Nocna robota *****
- Cezary Zbierzchowski: Moneta *****
- Zbigniew Wojnarowski: Dekapitacja *****
- Henryk Tur: Bob Crane *****
- Dawid Juraszek: Skała Która Sprowadza Cień *****
- Mikołaj J. Wachowicz: Wilk morski *****
- Andrzej Miszczak: Kamień Samuela *****
- Paweł Ciećwierz: Bez bohatera *****

Polowanie na lwa

- Mateusz Józefowicz: Po dzikie zioło wyprawa przez Galaktykę *****
- Szczepan Grzybowski: Ziemianie *****
- Michał Cetnarowski: Polowanie na lwa *****
- Tomek Włodarski: Filozofia mgły *****
- Joanna Skalska: Jedyni mieszkańcy *****
- Jewgienij T. Olejniczak: Dom Marty *****
- Dorota Kotwica: Odszczurzanie *****
- Michał Niewęgłowski: Krotochwila *****

Uśredniająca ocena całości: *****