Święty Graal w 24 godziny

We wstępie do Krótkiej historii czasu Stephen Hawking zaznaczył, że będzie unikał prezentowania w książce wzorów matematycznych, ponieważ każdy z nich zmniejszyłby ilość czytelników o połowę. Krótka historia czasu stała się popularnonaukowym bestselerem, więc Hawking trochę racji zapewne miał. Dan Brown musiał najwyraźniej założyć, że analogiczną regułę da się zastosować do dłużyzn w beletrystyce i całkowicie z nich w Kodzie Leonarda da Vinci zrezygnował (z paroma niezbędnymi wyjątkami). Powieść w warstwie literackim traci na tym wiele, ale jak pokazały wyniki sprzedaży, Brown poszedł komercyjnie perfekcyjną ścieżką.
...

Po Kod Leonarda da Vinci sięgnąłem parę tygodni temu, na długo po ucichnięciu medialnej burzy wokół książki. Wbrew pozorom moja zwłoka nie wynikała z tego, iż pragnąłem zachować przy lekturze dystans i wyrobić sobie na temat Kodu... samodzielną opinię. Pokierowała mną przekora. "Wszyscy niby czytają, tak? Więc ja poczekam".

Fabuła, dzięki swej prostocie, to istne marzenie zawodowego streszczacza książek: W Luwrze zostają odnalezione zwłoki kustosza Sauniere'a, a obok nich dziwne symbole i zagadkowy czterowiersz. Kapitan biura śledczego Bezu Fache wzywa na miejsce zbrodni goszczącego w Paryżu harvardzkiego eksperta od symboliki religijnej, Roberta Langdona. Badacz dowiaduje się od Fachego, że ma pomóc w śledztwie, ale rychło odkrywa, iż jest głównym podejrzanym o morderstwo. Dzięki wydatnej pomocy młodej i pięknej (bo przecież nie starej i kulawej) kryptolożki Sophie Neveu ucieka z obstawionego przez policję muzeum. Robert i Sophie jeszcze tej samej nocy ruszają tropem enigmatycznych wskazówek pozostawionych przez Sauniere'a. Rozpoczyna się wyścig, w którym stawkę stanowi Święty Graal -- a odpowiedź na pytanie o istotę legendarnego Kielicha jest równie ważka co informacja o miejscu jego ukrycia.

Z pewnością nie raz mieliście do czynienia z książką, której nie sposób zarzucić było konkretnej wady, a której mimo wszystko brakowało tego trudnego do wyodrębnienia "czegoś". Kod Leonarda da Vinci stawia problem na głowie: Książka Browna straszy płyciznami na każdym kroku, a pomimo to kolejne strony wertuje się szybko i przyjemnie. Nieuczciwie byłoby nawet powiedzieć, że po odłożeniu Kodu... na półkę pozostaje w człowieku niedosyt: Od pierwszego rozdziału Dan Brown każdą literą i znakiem przestankowym daje nam jasno do zrozumienia, że oto trzymamy w rękach sensacyjne czytadło i nic ponadto.

Co sprawiło, że Kod Leonarda da Vinci przez kilkanaście miesięcy rządził niepodzielnie na szczytach list bestselerów? Znacie odpowiedź niezależnie od tego, czy czytaliście książkę. Wielkie kontrowersje we wszystkich chyba możliwych kręgach wzbudziły prezentowane w powieści teorie związane z życiem Jezusa Chrystusa i kulturowym spiskiem Kościoła. Nie będę brał ich tutaj pod lupę, ponieważ nie znam się w ogóle na historii religii chrześcijańskiej, a nie mam zamiaru powielać informacji, które można znaleźć w każdej recenzji rzetelnie analizującej Brownowe spekulacje (np. tutaj). Od siebie powiem jedynie tyle: Teorie, owszem, ciekawe, ale mój światopogląd daleki był od runięcia. Nie tylko dlatego, że nie jestem katolikiem.

Treść historyczną odstawiam więc na bok, ponieważ lepiej wyjdzie mi napisanie kilku słów o pozostawiającym wiele do życzenia warsztacie autora. W innych okolicznościach nie miałbym skrupułów przed nazwaniem go prymitywnym i miernym, ale musiałbym być niemałym hipokrytą, gdybym zbeształ niemiłosiernie powieść, którą czytało mi się wcale przyjemnie. Nie ulega jednak wątpliwości, że bohaterowie Kodu... są papierowi i w dodatku niezbyt inteligentni. Od kryptologiczno-symbolicznego duetu (któremu potem z odsieczą pospieszy jeszcze historyk) czytelnik ma prawo domagać się zdecydowanie większej wnikliwości w rozwiązywaniu prowadzących do Graala zagadek. Poza tym Brown bardzo uprościł kompozycję powieści. Kod... liczy przeszło pół tysiąca stron, ale fabuła rozwija się boleśnie liniowo. Trzeba także jasno powiedzieć, że najbardziej in minus wyróżnia się w tym wszystkim styl. Od sztuczności dialogów bolą zęby, a warstwę opisową przycięto do minimum. Akcja wartko pędzi naprzód, co samo w sobie nie jest rzeczą złą -- problem polega na tym, że Kod... składa się wyłącznie z akcji, a takie podejście nigdy nie wychodzi na zdrowie książkom (ani filmom). Czytelnikowi potrzebne są chwile na złapanie razem z bohaterami oddechu, a pisarzowi na stworzenie odpowiedniej atmosfery i przygotowanie gruntu przed następną dynamiczną sceną. Brown zupełnie zignorował tę starą prawdą. Czytając powieść mamy natomiast nieodparte wrażenie, że autor podczas pisania nieustannie do siebie mruczał: "Szybciej, szybciej, Dan, nie przeciągaj, nie przeciągaj, bo odłożą książkę i pójdą oglądać mecz". Miejsce na chwilę zadumy nie znalazło się nawet w bądź co bądź niegłupio pomyślanym epilogu.

Wystawienie "Kodowi Leonarda da Vinci" oceny liczbowej to niełatwa sprawa. Z jednej strony nie potrafię wskazać żadnych konkretnych walorów powieści. Z drugiej strony zwykłem mawiać, że w książkach i filmach liczy się przede wszystkim ich "wciągalność", a poza tym w swych recenzjach staram się przykładać miarę dostosowaną do gatunku, który reprezentuje dany tytuł. Tak jak nie ulega wątpliwości, że jako dzieło literackie Kod... wypada bardzo blado, tak nie ma dwóch zdań co do tego, iż w kategorii "nieskomplikowanej sensacji" na niską ocenę z pewnością nie zasługuje. Jeżeli komuś moja nota wydaje się mimo wszystko zbyt wysoka, dodam, że był to mój pierwszy i ostatni kontakt z twórczością Dana Browna. Zdecydowanie milej zabija się czas przy Koontzu i Ludlumie.

OCENA: 4/6